در طب سنتی ایران حجامت به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:
- حجامت خشک (بادکش)
- حجامت تر
حجامت خشک
نوعی حجامت است که در آن از بدن خارج نمی‌شود. بلکه فقط با گذاشتن یک یا چند لیوان روی مواضع خاصی از بدن عمل مکش روی پوست انجام می‌شود و بدین وسیله یک التهاب موضعی ایجاد می‌گردد.
حجامت خشک خود بر دو قسم است:
حجامت سرد و خشک: نوعی حجامت است که خلاء مورد نیاز توسط پمپ مکنده (ساکشن الکتریکی یا مکانیکی) بدون حضور گرما و آتش روی بدن ایجاد می‌شود و تاثیر آن به مقدار جزئی کم‌تر از حجامت گرم و خشک است.
حجامت گرم و خشک: نوعی بادکش گذاری است که توسط شعله، خلاء لازم در لیوان حجامت ایجاد می‌شود و لذا به آن گرم و خشک اتلاق می‌شود و در گذشته به آن لیوان یا کوزه انداخت گفته می‌شد.
توجه: مبحث حجامت خشک (بادکش درمانی) خود مبحث مجزا و گسترده‌ای است که در بخش خواص بادکش و انواع آن در همین سایت قابل مطالعه می‌باشد. لازم به ذکر است تا کنون ده‌ها جلد کتاب و صدها مقاله راجع به تاثیرات درمانی بادکش و مکانیسم ایجاد این تاثیرات در جهان به چاپ رسیده است.
حجامت تر
این نوع از حجامت با خارج نمودن مقداری از خون بیمار همراه می‌باشد انواع حجامت بر اساس موضعی از بدن که بر روی آن حجامت انجام می‌شود، تعیین می‌گردد. مواضع توصیه شده جهت انجام حجامت‌تر در مکاتب مختلف طب سنتی متفاوت می‌باشد. در این جا به مهم‌ترین و پرکاربردترین این مواضع اشاره می‌نماییم.
- حجامت عام: بین دو کتف، حدوده مهره‌های سوم و چهارم سینه‌ای T3 و T4 انجام می‌شود و در احادیث و روایات با عنوان (حجامت نافع) نام برده شده است.
- حجامت سر: محل این حجامت، به اندازه یک وجب شخص حجامت‌شونده از نوک بینی تا فرق سر (ملاج یا فونتانل قدامی) می‌باشد. این گونه از حجامت با تکنیک خاصی انجام می‌شود و در روایات با عنوان (حجامت نجات‌بخش) نام برده شده است.
- حجامت کمر یا چهاربند: این حجامت در گودی کمر، حدود مهره S1 انجام می‌شود و از آن در روایات با نام (حجامت رهاننده) یاد شده است.
- حجامت ساق‌ها: محل این حجامت، به انددازه یک وجب شخص حجامت شونده از قوزک خارجی پا به سمت پشت ساق پا می‌باشد.
- حجامت نقره: در گودی گردن انجام می‌شود و مختص اطفال می‌باشد. انجام این گونه از حجامت برای بزرگسالان به علت احتمال ایجاد فراموشی نهی شده است.
- حجامت زیر چانه (تحت‌الذقن): این حجامت در درمان عفونت‌های دهان و دندان روشنی پوست و صورت و رفع آکنه‌های چرکی مفید است.
- حجامت پشت گوش: بیش‌تر در رفع آکنه‌های سر و صورت و روشنی پوست صورت کاربرد دارد.
- حجامت موضعی: بر اساس تشخیص پزشک و نوع بیماری در موضعی خاصی انجام می‌شود. از جمله روی کفل‌ها، اطراف مقعد، روی ران، حجامت کلیه، قاعده ریه، حجامت کبد و …
- حجامت خورشیدی: در واقع همان حجامت عام است با این تفاوت که برای آماده نمودن بیمار و هدایت خون به موضع حجامت قبل از انجام حجامت تر اطراف حجامت و بادکش لغزان تحریک شده و سپس حجامت انجام می‌شود.
توجه: برای آماده سازی بهتر موضع حجامت و جهت حصول نتیجه بهتر از حجامت نوع خشک یا تر، بهتر است موضع حجامت را با روغن‌های طبیعی نظیر روغن زیتون، روغن سیاه‌دانه، روغن کنجد و یا گل بنفشه چرب نمود.
زمان مناسب جهت حجامت
زمان مناسب جهت انجام حجامت را از سه بعد بررسی می‌نماییم:
در طی سال چه فصول و ماه‌هایی برای حجامت مناسب‌تر است؟
در هرماه چه روزهایی برای حجامت مناسب‌تر است؟
در هر روز چه ساعتی جهت انجام حجامت مناسب‌تر است؟
امام رضا (ع): فصل بهار روح زمان‌هاست و دراین فصل خون به هیجان در می‌آید؛ لذا از فصد و حجامت در این فصل استفاده کن.
امام صادق (ع): حجامت کردن در ثلث اول فروردین ماه (آذر ماه رومی) به اذن خداوند متعال، باعث صحت یک سال از بیماری‌هاست.
در احادیث ائمه معصومین به خصوص حضرت امام رضا (ع) از حجامت در ماه کانون اول رومی (دی ماه) نهی شده است. به طور کلی به ترتیب فصول بهار، پاییز، تابستان و زمستان جهت انجام حجامت توصیه شده‌اند.
البته بیان این ترتیب بدین معنی نیست که حجامت در فصل زمستان بی فایده می‌باشد، بلکه موید تاثیر بهتر حجامت در ترتیب عنوان شده می‌باشد و چه بسا با تشخیص پزشک، حجامت حتی در دی ماه نیز در راستای درمان بیمار لازم تشخیص داده شده و تجویز شود. در این صورت نباید صدقه دادن تلاوت آیه الکرسی و ذکر صلوات را از خاطر برد.
حجامت در چه روزهایی بیش‌تر توصیه شده است؟
تاثیر جاذبه ماه و خورشید بر روی جانداران از دیر باز مورد توجه دانشمندان و حکما بوده است. در برخی احادیث نیز بر حجامت در ایام پر فشار ماه که جاذبه ماه و خورشید در حداکثر میزان است تاکید شده است.
آیا حجامت فقط برای بیماران مفید است؟
پاسخ این سوال منفی می‌باشد. همان‌طور که از احادیث متواتر مشخص است و تجربه و تحقیقات نیز آن را به اثبات رسانده است. یکی از مهم‌ترین اثرات حجامت تاثیر در پیشگیری از بیماری‌هاست و تقدم پیشگیری بر درمان همگان مبرهن و آشکار است.
تحقیقات و پژوهش‌های پزشکان مجرب عضو موسسه تحقیقات حجامت ایران نیز موید این مطلب است که سالمندانی که به طور مرتب جهت پیشگیری از بیماری‌ها حجامت شده‌اند، دارای سیستم‌های درونی سالم‌تری نسبت به سایر افراد می‌باشند.
همان گونه که بیش‌تر نیز گفتیم پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند که حجامت در روز سه شنبه هفدهم، نوزدهم و یا بیست یکم ماه قمری صحت بخش بیماری یک سال است.
مشابه این حدیث که بر بعد پیشگیری حجامت تاکید دارد به گونه‌های مختلف از معصومین به طور متواتر در کتب معتبر روایی موجود می‌باشد. در حدیث معراج نیز آمده است: «یا محمد احتجم و امر امتک بالحجامه» یعنی «ای محمد (ص) حجامت کن و امتت را به حجامت امر کن». با توجه به این حدیث شریف نیز در می‌یابیم که حجامت برای همه امت پیامبر (ص) توصیه شده‌است، نه فقط بیماران.
چه افرادی را نباید حجامت نمود؟
حجامت پیش‌گیرانه خطر آفرین نیست و با رعایت اصول صحیح می‌توان آن را حداقل سالی دو مرتبه در فصل بهار و پاییز انجام داد، ولی حجامت به منظور درمان اگر توسط افراد غیر پزشک و غیرمطلع انجام شود. ممکن است نه تنها موجب درمان نگردد، بلکه مشکلاتی را نیز برای بیمار ایجاد کند. تجربه نشان داده است که برای افراد ذیل نباید حجامت انجام شود.
- بلغمی مزاجان: افرادی که طبق تعریف طب سنتی در گروه بلغمی مزاج‌ها قرار می‌گیرند، ابتدا باید غلبه بلغم را با برنامه غذایی و تجویز مسهل رفع نموده و سپس حجامت را انجام دهند. در این گروه از افراد بادکش گرم و خشک جایگزین خوبی برای حجامت است.
- زنان باردار: تا پایان ماه چهارم حاملگی و تشکیل کامل جنین
- زنان در ایام قاعدگی: حجامت زنان در ایام عادت ماهانه، به خصوص در اواخر عادت ممکن است موجب افت شدید فشار خون و مشکلات دیگر شود.
- افرادی با مشکلات انعقادی: افرادی که دچار مشکلات انعقادی مثل کمبود پلاکت و هموفیلی هستند، بهتر است حجامت ننمایند.
- فشار خون بالا: عده‌ای از پزشکان معتقدند که در افراد دچار فشار خون خیلی بالا ابتدا باید فشار خون را کنترل نمود و سپس اقدام به حجامت کرد. اما عده‌ای دیگر از پزشکان نیز معتقدند که حجامت این افراد هیچ مانعی و خطری ندارد و حجامت را باعث تعدیل فشار خون این افراد می‌دانند.
- فشار خون پایین: در افراد دارای فشار خون خیلی پایین، ابتدا با تجویز شربتی از عسل فشار بیمار تعدیل شده و سپس حجامت انجام می‌شود.
- شرایط بحرانی: در حالت گرسنگی و تشنگی شدید، استرس روحی، خستگی مفرط و در حالات روحی نامناسب نظیر احتلام حجامت انجام نمی‌شود.
