در طب ایرانی و اسلامی علاوه بر حجامت و بادکش، یک شیوه درمانی و پیشگیری دیگر نیز به نام فصد وجود دارد که از قدیم از آن استفاده می‌شده اما امروزه کمتر به کار می‌رود و واژه آن برای اغلب افراد نا آشناست. در روایات آمده است که فصد یک روش درمانی مجاز و مطلوب است و آن را هم‌چون حجامت از درمان‌های قابل پذیرش شمرده‌اند.
فصد واژه‌ای عربی و در اصل به معنای شکافتن و زدن رگ است، که در گذشته به وسیله یک ابزار کوچک فلزی به نام «نیشتر» انجام می‌شد که شکل و اندازه آن برای هر رگ متفاوت بود.
در نظر حکما، فصد استفراغی است کلی که در آن اخلاط اربعه به وسیله جدا شدن عروق در اثر نیشتر (تیغ) خارج می‌گردند. در طب سنتی به عمل خارج کردن خون از وریدها (سیاه رگ‌ها) برای مداوای برخی بیماری‌ها به هنگام ضرورت، فصد گفته می‌شود.
حکما و پزشکان طب سنتی معتقدند بدن انسان از چهار خلط خون، بلغم، صفرا و سودا تشکیل یافته است که اگر میزان این چهار خلط در تعادل و تناسب باشد، بدن در حالت سلامت قرار دارد اما اگر از تعادل خارج شود بدن دچار بیماری می‌شود و فصد یکی از راه‌های نزدیک نمودن بدن به اعتدال می‌باشد.
خواص فصد:
- قدرتمندترین و موثرترین شیوه درمان طب سنتی معرفی شده است که می‌تواند به یک باره بخش زیادی از سودای فاسد را از بدن دفع کند و سمومی که سال‌ها در بدن تجمع یافته است را از بدن بیرون نماید.
- فصد در درمان بیماری‌های کبد در افراد با سوء مزاج دموی و اورام(ورم‌ها) جزء اولین اقدامات درمانی است و در سایر موارد جزئی از برنامه درمان خواهد بود.
- مهم‌ترین شرایط ممنوعیت فصد، ابتلای کبد به بیماری‌های بلغمی است.
- فصد در درمان بیماری‌های قلبی نیز مفید واقع شده است.
- فصد ورید بازیلیک در بیماری‌های گردن، نواحی سینه و شکم مانند کبد، طحال، ریه، پلور و همه دردهای سرین، زانو، ساق پا و کف موثر می‌باشد.
- فصد سفالیک (قیقال) در درمان بیماری‌های سر، بینی، بیماری‌های دهان و دندان و درد و خارش شدید چشم موثر است.
لازم به ذکر است دوازده رگ در دو دست قرار دارد که از دو رگ اصلی قیقال (سفالیک) و باسلیق (بازلیک) منشعب می‌شوند. سایر ده رگ دیگر از شاخه‌ها و انشعابات این دو رگ هستند.
- فصد بین انگشت چهارم و پنجم دست راست برای درمان تعداد زیادی از بیماری‌ها مفید است:
- انسداد کیسه صفرا
- غلبه خون(هموگلوبین بالا)
- تباهی یا کثیفی خون مانند قند، چربی، اوره و اسید اوریک بالا
- انحراف مسیر خون در بدن
- فشار خون بالا که به تازگی اتفاق افتاده باشد.
- تسکین دردهای سیاتیک، درد پستان، و دردهای دیگر اسکلتی
- غلبه سودا
- برای تقویت قوای جنسی، درمان مشکلات مچ دست و انگشتان، فصد مچ انجام می‌شود.
- فصد رگ‌های مختلف بدن مانند گردن، پیشانی، پشت زانو و … برای التیام مشکلاتی نظیر درد بواسیر، درد رحم، سوء هاضمه، کمر درد، واریس، خونریزی شدید بینی، پرفشاری خون و درمان برخی نازایی‌ها به کار می‌رود.
روش انجام فصد
فصد به دو صورت سوزنی که همان کیسه‌ایی است و فصد سنتی انجام می‌گردد که با تجویز پزشک، نوع آن تعیین خواهد شد.
تفاوت فصد و حجامت
فصد و حجامت هر دو برای پیشگیری و درمان برخی بیماری‌ها به کار می‌روند اما تفاوت‌هایی دارند که در زیر به آن‌ها اشاره می‌نماییم:
- در فصد خون‌گیری از عروق اصلی است و رگ را کاملا می‌گشایند تا مقدار مشخصی خون از بدن بیمار خارج شود. خونی که در فصد از بدن خارج می‌شود، غلیظ بوده و اخلاط و سموم را از عمق بدن خارج مینماید.
- در حجامت ابتدا بخشی از بدن مانند کتف، صورت، دست و پا را بادکش نموده و با ابزاری مخصوص(تیغ جراحی) خراش می‌دهند، تا خون رقیقی از مویرگ‌های داخل عضله خارج شود و همان نواحی از سطح پوست از اخلاط پاک گردد. این عمل باعث پاک شدن همان عضو شده و برخلاف فصد از جوهر روح نمی‌کاهد.
- حجامت، بدن را تنقیه(پاکسازی) خاص نموده ولی فصد تنقیه عام می‌کند.
- در عمل فصد، فضولات از قعر تن خارج می‌شوند.
- چون فصد قابل کنترل و اختیاری است، به راحتی می‌توان آن را قطع نمود بدون این که ضرری داشته باشد.
موارد منع فصد
- سوء مزاج سرد: به علت وجود خون کمتر، غلبه بلغم وجود دارد.
- در سرزمین‌های خیلی سرد: چون سردی باعث افزایش غلظت خون و کاهش حجم آن شده و با فصد در بدن نفوذ می‌کند.
- درد شدید: چون روح را تحلیل برده و بدن را ضعیف مینماید و در این حالت فصد باعث افزایش ضعف روح و قوت خواهد شد.
- بعد از سونا
- بعد از جماع
- سن کمتر از 14 سال: چون بدن مرطوب است و غلبه بلغم دارد و فصد باعث ضعف و جلوگیری از رشد می‌شود.
- در سنین کهنسالی: چون در این سن خون کم تولید شده و بدن ضعیف می‌گردد.
- افراد لاغر و کم وزن
- افراد چاق پف آلود: در افرادی که چاقی از نوع گوشتی و تنومندی است، دم غالب بوده و فصد جایز است.
- بیماری‌های مزمن و طول کشیده
- زنان حامله و حائض را حتی‌المقدور نباید فصد کرد مگر ضرورت مهمی وجود داشته باشد.
- در تب شدید و یا التهاب شدید نباید فصد نمود.
زمان فصد
فصد ممکن است اختیاری یا اضطراری باشد. فصد اضطراری در هر وقت که احتیاج شد، بدون تاخیر باید فصد کرد. اما بهترین زمان فصد اختیاری، روزهای 15 تا 27 ماه قمری هنگام ظهر یک ساعت بعد از صرف غذا می‌باشد.
نکاتی که باید قبل و بعد از فصد به آن توجه گردد
- حمام: قبل و بعد از فصد استحمام طولانی و گرم و سونا و جکوزی جایز نیست.
- خوردن و آشامیدن زیاد: بعد از فصد باید تا دو الی سه روز غذای لطیف و سبک بخوردند.
- حرکات نفسانی و بدنی شدید: چون بدن را ضعیف مینماید مانند غضب، ترس و جماع
- خواب: از آن جهت که فصد اخلاط را به جریان انداخته و باعث حرکت بخارات می‌شود، خواب بعد از فصد باعث حبس این بخارات در عضله و بی‌حالی اعضاء می‌گردد. بنابراین کم‌ترین فاصله میان فصد و خواب می‌بایست 6 ساعت باشد.
- ورزش و هر گونه تحرکات سنگین بعد از فصد مناسب نیست.